İnsanlık tarihindeki en büyük buluşlardan biri olan yazı, binlerce yıl boyunca medeniyetlerin gelişimini şekillendirdi. Ancak bugüne kadar hep aynı soru zihinleri kurcaladı: İlk gerçek alfabe hangisiydi? Bilim dünyası bu konuda uzun süredir fikir birliği içindeydi, fakat Suriye’de yapılan son keşif, tüm bildiklerimizi altüst edebilir. İlk alfabeye dair yepyeni bir aday sahneye çıktı ve bu, tarih kitaplarını yeniden yazdırabilir.
Yeni Keşif: Suriye’de Bulunan Kil Tabletler
Amerika’daki Johns Hopkins Üniversitesi’nden arkeologlar, Suriye’nin kuzeyindeki Umm el-Marra antik kentinde dört adet kil silindir keşfetti. Bu silindirler, M.Ö. 2400 yılına tarihleniyor ve üzerlerinde daha önce hiç görülmemiş semboller yer alıyor. İlginç olan şu: Bu yazıtlar, şimdiye kadar dünyanın en eski alfabesi olarak kabul edilen Protosinai yazısından yaklaşık 500 yıl daha eski.
Protosinai Yazısının Gerçekten İlk Olup Olmadığı Sorgulanıyor
Uzun yıllar boyunca Protosinai yazısı, alfabeye en yakın ilkel sistem olarak kabul edildi. Yaklaşık 4000 yıl önce, Sina Yarımadası’ndaki işçiler tarafından kullanılmış olan bu yazı sistemi, daha sonra Fenike alfabesine evrildi. Fenike alfabesi ise, İbranice, Yunanca ve Latince gibi pek çok modern alfabenin temelini oluşturdu.
Bilimsel Topluluk Şüpheyle Yaklaşıyor
Her ne kadar Suriye’de bulunan yazıtlar tarihleme açısından önde olsa da, bilim insanları henüz bu sembollerin gerçekten bir alfabe olup olmadığını kesinleştirmiş değil. Cambridge Üniversitesi’nden dilbilimci Philippa Steele, sembollerin alfabetik olabilmesi için sesleri temsil ettiğinin kanıtlanması gerektiğini belirtiyor. Alfabe ile diğer yazı sistemlerini ayıran temel unsur, harflerin her birinin bir fonemi, yani bir sesi temsil etmesidir.
Yazının Evrimi: Alfabeye Giden Yol
Dünyanın farklı bölgelerinde yazı sistemleri bağımsız olarak gelişmiştir. Mezopotamya’daki çivi yazısı, Mısır hiyeroglifleri, Çin karakterleri ve Orta Amerika’daki Olmek yazısı bunlara örnektir. Ancak bu sistemlerin hiçbiri gerçek anlamda alfabetik değildir. Genellikle ya kelimeleri ya da heceleri temsil ederler.
Alfabeyi Özel Kılan Nedir?
Alfabenin en büyük farkı, ses temelli olmasıdır. Her harf, bir sesi simgeler. Protosinai yazısı bu anlamda devrim yaratmıştı: Hiyerogliflerden ilham alınarak geliştirilen bu sistem, anlamları değil sesleri yazıya dökmeyi amaçladı. Bu düşünce biçimi, yazının evrenselleşmesini sağladı.
Yeni Keşif Yazı Tarihini Baştan Yazabilir mi?
Suriye’deki bulgular, yazının nasıl ve nerede ortaya çıktığına dair ezberleri bozabilir. Bologna Üniversitesi’nden filolog Silvia Ferrara, bu keşifte en dikkat çekici unsurun zaman değil, mekan olduğunu belirtiyor. Eğer bu yazıtların gerçekten alfabetik olduğu ispatlanırsa, yazının yayılma yolları hakkındaki teorilerimiz kökten değişebilir.
Kesin Sonuç İçin Daha Fazla Delile İhtiyaç Var
Yine de bilim insanları temkinli. Sembollerin sayısı az ve sistematik yapı henüz net değil. Şimdilik, Kuzey Suriye’nin alfabeye dair ilk ipuçlarını verdiğini söylemek mümkün, ancak “ilk gerçek alfabe” unvanı hala tartışmaya açık.
Kaynak: Johns Hopkins Üniversitesi
