Beyin Korteks Yapısı Zihinsel Yetenekler ve Psikiyatrik Bozukluklarla Bağlantılı
Beynin en dış tabakası olan serebral korteks, karar verme, algılama, dil ve hafıza gibi çeşitli insan yeteneklerinin merkezi sürücüsüdür. İnsanların serebral korteksinin morfolojisinin (yani, yapısı ve şekli) ruh sağlıklarıyla nasıl ilişkili olduğunu anlamak, birçok sinir bilimci için uzun süredir devam eden bir hedeftir, çünkü insanların belirli nöropsikiyatrik rahatsızlıklar geliştirme riskini tahmin etmeye yardımcı olabilirken aynı zamanda teşhislerine katkıda bulunabilir ve potansiyel olarak tedavilerini bilgilendirebilir.
CP’li SA için bölgesel çizimler. Kaynak: 2025- Nature Mental Health
Maastricht Üniversitesi Tıp Merkezi, Utrecht Üniversitesi ve diğer enstitülerdeki araştırmacılar yakın zamanda kortikal morfoloji ile nöropsikiyatrik durumlar, davranış kalıpları ve metabolik özellikler dahil olmak üzere özellikler arasındaki nedensel ilişkileri ortaya çıkarmayı amaçlayan bir çalışma yürüttüler. Nature Mental Health’de yayınlanan bulguları, serebral korteksin toplam yüzey alanının (TSA) ve ortalama kortikal kalınlığın (MCT) insanların zihinsel yeteneklerine ve bazı ciddi zihinsel sağlık bozukluklarının gelişimine katkıda bulunduğunu ileri sürmektedir.
“Yüzey alanı ve kalınlığına göre endekslenen beyin korteks morfolojisinin oldukça kalıtımsal olduğu bilinmektedir,” diye yazdı Bochao Danae Lin, Yunzhi Li ve meslektaşları makalelerinde. “Önceki araştırmalar korteks morfolojisinin çeşitli nöropsikiyatrik fenotiplerle ilişkisi olduğunu ileri sürmüştür. Ancak, çok sayıda olası karıştırıcı etken nedensel ilişkiler kurmayı zorlaştırmaktadır.”
Araştırmacılar, çalışmalarının bir parçası olarak, Meta-Analizle Nöro-Görüntüleme Genetiğini Geliştirme (ENIGMA) çalışmasının bir parçası olarak derlenen büyük bir genom çapındaki veritabanından alınan büyük miktarda veriyi analiz ettiler. Bu, dünya çapında 43 ülkede yaşayan bireylerden beyin görüntüleme verilerinin yanı sıra psikiyatrik, psikolojik, davranışsal ve metabolik bilgileri toplayan bir beyin görüntüleme çalışmasıdır.
“70 kortikal morfoloji ölçümü ile 199 nöropsikiyatrik, davranışsal ve metabolik fenotip arasındaki nedensel bağlantıları araştırmak için genelleştirilmiş özet veri tabanlı Mendelian randomizasyon ve bir dizi duyarlılık analizi kullanıyoruz,” diye yazdı Lin, Li ve meslektaşları. “Toplam beyin kortikal yüzey alanının (TSA) 18 fenotip üzerinde önemli pozitif nedensel etkilere sahip olduğunu gösteriyoruz.”
Ekibin çalışmasının tasarımına genel bakış.
ENIGMA veritabanından alınan verileri analiz etmek için Lin, Li ve meslektaşları, özellikler arasındaki nedensel ilişkileri tahmin ederken aynı zamanda potansiyel olarak kafa karıştırıcı faktörleri kontrol etmek için yararlı olan Mendelian randomizasyonu adı verilen bir istatistiksel teknik kullandılar. Bulguları, serebral korteksin TSA’sının aslında bazı zihinsel yeteneklerle, özellikle bilişsel performanslarıyla yani, bilgileri ne kadar iyi ezberleyebildikleri, belirli görevlere odaklanma yetenekleri, muhakeme becerileri ve diğer zihinsel yetenekleri nedensel olarak ilişkili olduğunu göstermektedir.
Lin, Li ve meslektaşları, “En güçlü etkiler arasında TSA’nın bilişsel performansı olumlu yönde etkilemesi yer alırken, ters analizler bilişsel performansın TSA üzerinde küçük etkilere sahip olduğunu ortaya koyuyor” diye yazdı.
“Küresel ortalama kortikal kalınlık (MTH), şizofreni de dahil olmak üzere beş fenotip üzerinde önemli nedensel etkiler göstermektedir. MTH, şizofreni riskini azaltır ve MTH ile sigara içmeye başlama arasında çift yönlü nedensellik bulunmuştur. Son olarak, bölgesel analizlerde, enine temporal yüzey alanının bilişsel performans üzerinde olumlu etkilerini ve enine temporal kalınlığın şizofreni riski üzerinde olumsuz etkilerini tespit ettik.”
Genel olarak, bu araştırmacı ekibi tarafından gerçekleştirilen analizlerin sonuçları, kortikal morfolojinin aslında hem insanların zihinsel yeteneklerini hem de nöropsikiyatrik özelliklerini etkilediğini göstermektedir. Lin, Li ve meslektaşları tarafından tanımlanan nedensel ilişkiler, gelecekteki nörobilim çalışmalarında daha fazla araştırılabilir ve şizofreni ve bazı bilişsel eksiklikler de dahil olmak üzere belirli bozuklukların erken teşhisini ve tedavisini iyileştirmeye yardımcı olabilir.
Lin, Li ve meslektaşları, “Sonuçlarımız TSA, MTH ve nöropsikiyatrik özellikler arasındaki çift yönlü ilişkileri vurgulamaktadır” diye söylüyorlar. “Bu içgörüler, beyin sağlığını iyileştirmeyi amaçlayan müdahale çalışmaları için potansiyel yollar sunmaktadır.”
Kaynak: Nature Mental Health
